Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Haklar, maşer içre insanların hakikaten nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Hak değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene yakınmak, maşeri ömürın gerçekleşmesini bulmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin önsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer içre insanların biçimci ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte haklar, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşırı düşün ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanlar olarak belirten temalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini bulmak maksadıyla konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın kâffesidür. Elan yaygın bir tanılamamıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri yaşfakat düzenidir. Haklar Sözcük Mazmunı Haklar kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğşanlı “ilenme’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na gereğince haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk fehvaında da kullanılır. Uygulayım Mazmunı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu sinein hala doyurucu bir tanılamam gestaltlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Muayyen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içre üs olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa yer kısmına Özel Haklar, kişiler ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun kafalıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Haklar kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle menent nitelikteki cümle durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve kredi cezaları; esas hukukunda siyasetten men, fırka kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi çeşitli haklar dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasal temaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun teamül amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer içre yaşayan insanların, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından meydana gelen gereksinimlerinı önlamaya çalışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni ömürın üs gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın saf gestaltsına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine elverişli olmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile sadıkdır; ekonomik gereksemelara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir aranjman altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak gerçek kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere iki çeşitli anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet fehvaında zatî bir özelliği deyimler. Eş her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni harcamak uğrunda daim ve bileğemekmez bir çaba gösterir. İşte bu biçimci ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mealı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar yerında hukuki şayan olarak sözcük konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Maşer sineindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini sineermiş kurallar cümleü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini sineerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lazım mevcut düzeni kollamak, gerekse onu bileğemektirmeyi meşrulaştırmak sinein her devir adalete kafavurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta önmıza yerleşmiş haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar fehvaında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut haklar düzenlerinin kendisine elverişli olup olmadığı açısından bir şayan ve yorum ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve aksi önlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşfakat uyacak, hem bile bu maşeri ömürın amerikan barış içre sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü esenlamaya çalışacaktır.